"بسمه تعالی"
آیا برجام به فرجام می رسد؟
در علم سیاست و بویژه در حوزه روابط بین الملل موضوع مذاکرات میان دولتها از پیچیدگی خاصی برخوردار است زیرا که یک مرجع قدرتمند مافوقی برای داوری و قضاوت و هم چنین در اجرای تصمیمات میان دولتها وجود ندارد. بنابراین این موضوع از روابط میان دولتها به عنوان یک فن و حتی یک هنر دیده شده است. اندیشمندان روابط بین الملل در غرب تلاش کرده اند که با نظریه پردازی و عاریت گرفتن از سایر علوم به مذاکرات بین الملل چارچوب علمی خاصی بدهند. یکی از نکات برجسته در موضوع این نوع از مذاکرات بهره برداری از تئوری بازی ها[1] میباشد که ویژگی های خاص خود را دارد. در این نظریه که اساس آن بر عقلانیت[2] قرار دارد و موضوع برد-برد و یا برد-باخت مطرح شده است حاصل اعمال این تئوری می باشد. این تئوری برای نه تنها مذاکرات تجاری، حل و فصل اختلافات و حتی منازعات و جنگ ها هم به کار گرفته شده است که در این نوشته ما به اجمال شاخص ها و ویژگی های آن را در انجام مذاکرت بین المللی در جهت حل و فصل اختلافات بیان می داریم.
1- در این تردیدی نیست که در روابط بین الملل به ویژه در شرایط جاری خصومت ها و رقابت ها میان دولت ها به ویژه در شرایط حاکمیت نظام سلطه و به عبارتی حاکمیت قانون جنگل! چیزی که مطرح نیست مسئله احقاق حق و تحقق عدالت می باشد بلکه تنها بر اساس بده و بستان[3] و یا تکیه بر عنصر قدرت پایه گذاری شده و برد و باخت هم بر همین اساس محاسبه می گردد. وجود ابزار قدرت و دستمایه مناسب برای حضور در مذاکرات امری ضروری و اجتناب ناپذیر می باشد تا بدان وسیله بتوان خواسته های خود را به طرف مقابل قبولاند.
2- آگاهی از اهداف غایی طرف مقابل در آمادگی برای مذاکره امری مهم و حیاتی است و عقل و خرد ایجاب می کند که از طرف مقابل شناخت کافی داشته و به اهداف کوتاه مدت و دراز مدت طرف مذاکره اشراف کامل باشد.
3- در عین اینکه باید با دست پر و با صلابت و از موضع قدرت در مذاکرات حاضر شد بلکه منطق ایجاب می کند که نه تنها دست خود را برای دشمن باز نکنیم و او را در ابهام قرار دهیم بلکه تلاش شود تا آنجا که می توانیم نقاط ضعف و نیازهای طرف مقابل را شناخته و آنها را در ذهن خود داشته باشیم که طرف مقابل با چه مشکلات و چالش هائی مواجه می باشد و در عین حال تهدیدات و اهرم های فشار دشمن را تا آنجا که می توانیم تبدیل به فرصت نموده و آنها را خنثی نماییم.
4- عموما در کنار این نوع از مذاکرات به ویژه با دولتهای متخاصم یک جنگ روانی هم شکل می گیرد تا بر اعصاب و روان هر یک از طرفین مذاکره اثر گذاشته و قدرت تصمیم گیری خردمندانه را از طرف مقابل سلب نماید. اگر تیمی بتواند بر روحیه طرف مقابل تأثیر گذارده و در تصمیم گیری او اختلال ایجاد کند شکست در مذاکره قطعی خواهد بود.
5- تیم مذاکره کننده باید همواره آمادگی این را داشته باشد که ممکن است در این مذاکرات به خواسته های حداقلی خود هم نرسد فلذا پیش بینی شکست مذاکرات را نموده و جبهه خود را آماده خروج از مذاکرات داشته و این آمادگی را به عنوان یک تهدید جدی در طول مذاکرات علیه طرف مقابل بکار ببرد.
6- در مذاکرات بین المللی حتی میان دولتهای کوچک و دولتهای قدرتمند باید شرایطی فراهم باشد که به صورت پایاپای و برابر با یکدیگر مذاکره کنند و چنانچه دولتی خود را قدرتمند تر ببیند و طرف مقابل خود را ضعیف احساس کند و با شرایط نا مساوی با یکدیگر برخورد کنند یقینا دولت برتر قادر خواهد شد خواسته های حداکثری خود را بر طرف ضعیف تر تحمیل نماید.
7- هر تیم مذاکره کننده ای باید از پشت جبهه خود آسوده خاطر بوده و تحت فشار نباشد و با تکیه بر پشتوانه قوی مردمی به پیش برود در غیر این صورت دچار ضعف گردیده و نتیجه مطلوب را از مذاکرات به دست نخواهد آورد.
8- قبل از ورود به مذاکرات باید نه تنها مقدمات لازم از قبیل انتخاب راهبرد صحیح و قدرتمندانه با محاسبات دقیق از شقوق و شرایط متفاوت و تهیه ابزار و اهرم های مناسب قدرت بلکه با آمادگی کامل و پیش بینی عکس العمل ها و شیوه های طرف مذاکره تاکتیک های مناسب را انتخاب نماید و آنچه را که باید به عنوان کمترین امتیاز اعطایی در مقابل بیشترین امتیاز دریافتی و به صورت متوازن پیش بینی بنماید و به عبارت دیگر امتیازاتی بدهد که برایش کم اهمیت باشد و در مقابل امتیازاتی اخذ نماید که برای او ارزش فوق العاده و حیاتی داشته باشد.
آنچه را که در موارد فوق بر شمردیم در هر نوع مذاکره ای که بر پایه عقلانیت و منطق بنا شده باشد مورد قبول و تایید همه مکاتب علوم سیاسی می باشد و اینک خوب است که با مروری بر مذاکرات هسته ای دولت تدبیر و امید ملاحظه کنیم که آیا در این مذاکرات رعایت اصول و قواعد علمی رایج و بر اساس عقلانیت صورت گرفته است یا خیر؟
1- علی رغم تجربه 36 ساله جمهوری اسلامی ایران که به اثبات رسیده است هدف آمریکا چیزی جز حذف و سرنگونی نظام جمهوری اسلامی و یا حداقل استحاله آن نیست و موضوعاتی مانند هسته ای، حقوق بشر و تروریزم بهانه و دست آویزی برای اعمال فشار و ضربه زدن و تضعیف جمهوری اسلامی میباشد. در دولت یازدهم متأسفانه با این راهبرد اشتباه به سراغ مذاکرات هسته ای رفته اند که با حل و فصل اختلافات هسته ای و جلب اعتماد دولت آمریکا به اینکه جمهوری اسلامی به دنبال سلاح هسته ای نیست می توانند نه تنها از اختلافات فی ما بین کم کنند بلکه مسیر کاهش خصومت ها و دشمنی های آمریکا را نسبت به جمهوری اسلامی طی نموده و از در آشتی با "شیطان بزرگ" در بیایند!!
2-علی رغم اینکه تجربه 36 ساله جمهوری اسلامی نشان داد که بنا به فرموده امام بزرگوار که "آمریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند" و "ما آمریکا را زیر پا می گذاریم" و در عمل هم در موارد مختلف به اثبات رسید که در همه ی توطئه های رنگارنگ این دولت مستکبر علیه جمهوری اسلامی ناکام بوده و امروز دیگر آمریکا حتی آن قدرت اولیه بعد از انقلاب اسلامی را هم ندارد متاسفانه دولت دکتر روحانی با بزرگنمایی آمریکا به عنوان طرف مذاکره در شرایط ضعف وارد این مذاکرات گردید. اینکه آمریکا را کدخدای جهان بدانند و اینکه مذاکره با قدرت های سلطه گر معادل تعامل با جامعه جهانی میباشد و اینکه علنا به اقتدار آمریکا در برخورد با ایران اسلامی با این عبارات اذعان کنند که آمریکا می تواند با یک بمب سیستم دفاعی ما را نابود کند" و اینکه "ما می خواهیم به نظام سلطه ثابت کنیم برای آنها تهدیدی نیستیم" نشانه این است که ما نه تنها از موضع قدرت و حتی در شرایط پایاپای به مذاکره نمی رویم بلکه با بزرگنمایی های حیرت انگیز از آمریکا و بر خلاف تجربه گذشته به مذاکره با دولتی می رویم که چاره ای جز پذیرش خواسته های او و به عبارتی تسلیم در مقابل او را نداریم!!
3-جالب توجه اینکه در کنار بزرگنمایی دشمن که طرف مذاکره ما می باشد به صورتی حیرت آور و غیر منتظره و حتی افراط گونه نسبت به ضعف و کوچک نمایی خودمان هم عمل کرده ایم. آنجا که در مقابل خبرنگاران رسانه های جهان در نیویورک اعلام می داریم "شرایط اقتصادی کشور بدتر از آنچه هست که پیش بینی می کردیم" و آنجا که بر خلاف واقع اعلام می داریم "خزانه کشور خالی است" و یا اینکه "همه چیز زندگی ما اهم از آب، هوا و نان ما به رفع تحریم ها وابسته است و یا به قولی استخوانهای مردم زیر بار تحریم ها خرد شده است" با این کوچک نمایی خود و تضعیف تیم مذاکره کننده و متقابلا بزرگ نمایی طرف مقابل چه توقعی می توان از تیم مذاکره داشت که بتواند از حقوق حقه جمهوری اسلامی با اقتدار دفاع کند و دستاوردی بهتر از آنچه که در وین تحصیل نموده به دست آورد!!!
4-جالب آنکه حتی آمادگی لازم را برای شکست مذاکرات نداشته و درهای خروج تیم مذاکرات و عدم توافق را به روی خود ببندیم با کمپینی که وزارت امور خارجه به نام هنرمندان راه انداخته بودند که "هر نوع توافقی بهتر از عدم توافق می باشد" و در واقع آمادگی خود را برای تسلیم در مقابل دیکته ها و خواسته های طرف مقابل از قبل اعلام نماییم!!
5-با وجود اینکه مقام عظمای ولایت با تعیین خطوط قرمز به مدد تیم مذاکره آمده بودند و تیم مذاکره می توانست با تکیه بر این خطوط قرمز در مقابل زیاده خواهی های آمریکا مقاومت و ایستادگی نماید مع الاسف تیم ایرانی با عبور از این خطوط قرمز راهبرد غلط خود را همچنان دنبال کردند و به سرنوشتی دچار شدند که هم اکنون شاهد آن هستیم و در مقابل انتقادات به ناتوانی خود با این عبارت که بیش از این نمی توانستیم بدست آوریم دستاورد ناچیز خود را توجیه کنند.
6-در عین حالبا توجه به دستاورد ضعیف و غیر قابل قبول در شان جمهوری اسلامی می بایست با فضا سازی و با دور باش دور باش گفتن قالی قرمز برای تیم مذاکره کننده پهن کنند و مسئول تیم مذاکره را هم ردیف امیرکبیر!! بدانند و از ماحصل این مذاکرات به عنوان « فتح‌الفتوح، بزرگترین دستآورد، تسلیم قدرت‌های جهانی در مقابل کشورمان، برجسته‌ترین معاهده تاریخ معاصر، پیروزی 3 بر2 و...!! » یاد کنند و در مقابل هر نوع انتقادی دهان منتقدین را بسته و انواع و اقسام صفات ناپسند همچون بی سواد، بی شناسنامه، بی هویت، ترسو و... نثار آنها نموده و به جهنم حواله بدهند و در عین حال بر خلاف نص صریح قانون اساسی (اصول 77 و 125) به بهانه های واهی از طرح توافق وین در مجلس شورای اسلامی طفره بروند!!
7-این سوال و ابهام برای بسیاری وجود دارد و دستاویز دولت هم شده است که اگر این توافق مطابق با منافع و خواسته های دولت آمریکا می باشد چرا و به چه دلیل جمهوری خواهان در کنگره آمریکا و همچنین صهیونیست ها با آن به مخالفت برخواسته اند.
نکته ای که از دید بسیاری مخفی مانده این است که اگر چه توافق وین در راستای منافع دولت ایالات متحده آمریکا می باشد و به عنوان یک پیروزی و دستاورد دولت اوباما می باشد منتهی خواسته های دو لابی قدرتمند آمریکا را که اصولا با هر نوع توافق و آشتی میان آمریکا و جمهوری اسلامی مخالفند تامین نمی کنند زیرا که منافع آنها فقط و فقط در بحران سازی و حفظ تخاصم و شرایط جنگی می باشد زیرا که اگر بحران نباشد صنایع پیچیده نظامی آمریکا به چه بهانه ای می توانند تولیدات خود را بر کشور های نفت خیز منطقه تحمیل نمایند؟ و رژیم منحوس اسرائیل چگونه می تواند ضرورت موجودیت خود را به عنوان پایگاه اطمینان بخش برای آمریکا و غرب در منطقه بقبولاند؟ و حمایت مادی ، سیاسی و معنوی آمریکا را پشت سر خود داشته باشد؟
آیا برجام به فرجام می رسد؟
متاسفانه باید گفت بنا به مثل معروف "خشت اول گر نهاد معمار کج / تا ثریا می رود دیوار کج" تردیدی نیست که با توجه به دستاوردهای ناچیز و ضعف ها و ابهامات زیادی که در سند برجام و قطعنامه ی مرتبط با آن وجود دارد به ویژه موضوع استقرار مکانیسم ماشه در سند و تفسیر های متفاوتی که از هم اکنون مطرح است و خصلت های استکبار که به راحتی تعهدات خود را زیر پا می گذارند به صراحت می توان گفت این سند نه برای اجرا بلکه برای عدم اجرا تنظیم شده است و اعم از اینکه در کنگره آمریکا تصویب شود و یا نهایتا از سد مراجع قانونی کشور بگذرد از همان روزهای آغازین اجرا با آنچنان مشکلات و چالش ها و اختلافات فوق العاده ای مواجه خواهد شد که یقینا به سر انجامی نخواهد رسید به ویژه آنکه داور و متهم هم یعنی آمریکا هر دو نقش را برای خود حفظ کرده است و به عبارت الاخری بسیار بعید است که برجام به فرجام برسد!
[1]Games Theory
[2]Rationality
